Thực trạng biểu giá điện bậc thang tại một số quốc gia tương đồng với Việt Nam về thu nhập hoặc vùng địa lý.
Theo EIA – Cơ quan quản lý thông tin năng lượng của Hoa Kỳ thì Singapore là quốc gia có giá điện đắt nhất Đông Nam Á và cũng là quốc gia duy nhất không tính theo giá điện bậc thang chỉ áp một bậc bán lẻ giá điện sinh hoạt duy nhất .
Nguyên nhân được chỉ ra rằng 95% lượng điện từ quốc gia nhỏ bé này đến từ khí đốt nhập khẩu từ Malaysia và Indonesia, bên cạnh đó, giãn cách giàu nghèo của xã hội Singapore là rất thấp, trong khi đó mức thu nhập bình quân của người dân Singapore ở mức rất cao.
Tại Đông Nam Á, quốc gia có mức giá điện bán lẻ sinh hoạt rẻ nhất là Brunei. Điều này đến từ việc quốc gia này có nguồn tài nguyên là khí đốt rất lớn, bên cạnh đó dân số lại nhỏ, vì thế chính quyền Brunei quyết định trợ giá điện cho người dân nước này.
Ngoài ra, các quốc gia khác tại Đông Nam Á đều áp mức giá điện bậc thang dành cho điện sinh hoạt.
Tại Thái Lan, quốc gia này cơ bản phân chia giá điện làm 7 bậc thang. Trong đó mốc cao nhất là trên 400 kWh/1 tháng – trùng với mốc cao nhất tại Việt Nam. Tại Philippines, giá điện cũng chia theo mốc và thậm chí giá điện còn cao gấp đôi Việt Nam.
Tại Malaysia, quốc gia này có giá điện bậc tháng tính theo 2 bậc lớn. Mỗi bậc lớn lại chia làm các bậc nhỏ hơn. Ví dụ như nếu dùng đến mức trên 900 kWh/1 tháng, hộ gia đình phải chi trả theo 6 bậc. Bậc cao nhất có mức chi phí tốn gấp 2 lần bậc thấp nhất.
Theo Globalpetrolprice, có tới 80% các quốc gia áp dụng biểu giá điện bậc thang.
Đến như các quốc gia phát triển với sự phát triển của điện hạt nhân – nguồn điện giá rẻ, ổn định, thân thiện môi trường như Đức, Hàn Quốc, Nhật Bản… cũng không thể áp dụng điện một giá mà phải tính giá điện bậc thang. Chứ đừng nói một quốc gia đang phát triển như Việt Nam – đang phải phát triển nóng để đáp ứng nhu cầu điện trong nước.
Nếu tính mức giá điện, các quốc gia có mức điện giá rẻ nhất thế giới đều có nguồn tài nguyên thiên nhiên lớn như dầu mỏ, khí đốt, trữ lượng thủy điện rất lớn như Iraq, Iran, Kuwait… hoặc sở hữu hạ tầng phát triển điện hạt nhân lớn như Ucraina, Nga, Pakistan. Hay như Lào chẳng hạn, do đây là quốc gia có dân số ít, mật độ phủ điện lưới chưa cao, trong khi trữ lượng thủy điện rất lớn, Việt Nam đang mua điện từ Lào ngày càng nhiều.
Rõ ràng, Việt Nam không có những ưu thế trên. Mặt khác, xu thế “điện bậc thang” là xu thế chung của thế giới chứ chẳng phải do Việt Nam tự “đẻ” ra. Thậm chí được khuyến khích trong tình trạng sắp tới dân số toàn cầu tăng cao còn nguồn tài nguyên đang hạn hẹp trở lại.
Mục đích của việc sử dụng biểu giá điện bậc thang bao gồm:
– Khuyến khích người dân tiết kiệm điện. Khác với các mặt hàng khác, điện là mặt hàng đặc biệt mà mọi quốc gia trên thế giới đều khuyến khích tiết kiệm.
– Các hộ dân sử dụng ở mức cao – tức là những người giàu có, khá giả sẽ hỗ trợ những người ở mức thấp. Điều này có cơ chế hoạt động gần như tương tự với bảo hiểm y tế toàn dân tại Việt Nam. Chi phí từ những người không bị bệnh hỗ trợ những người bị bệnh.
– Khác với dầu, than hay khí đốt. Điện không thể có tình trạng “cơm không ăn thì gạo còn đó”. Điện đã sản xuất thì chắc chắn sẽ bị tiêu hao hoặc mất đi, việc tích trữ điện không hiệu quả vì chi phí rất tốn kém, công nghệ lưu trữ chưa theo kịp công nghệ sản xuất.
– Giá điện tính theo cơ chế: “Dùng càng ít, giá điện bán lẻ càng giảm”, khác với cơ chế hàng hóa thông thường khác: “Dùng càng nhiều, giá hàng hóa càng giảm”.
Việc áp dụng “một mức giá” sẽ cào bằng việc sử dụng điện.
Tức là, việc hỗ trợ các nhóm yếu thế bao gồm người nghèo, vùng sâu xa, hải đảo sẽ gặp khó khăn. Ví dụ như những người nghèo sử dụng ít sẽ chịu mức giá ngang với người giàu sử dụng nhiều. Mặc dù biết rằng dùng nhiều thì đóng nhiều, nhưng điện thì lại cần phải tiết kiệm và là mặt hàng dùng để hạn chế sự phân hóa giàu nghèo.
Bên cạnh đó, sử dụng điện càng nhiều, áp lực truyền tải càng nhiều, thất thoát càng nhiều, đầu tư cho việc sản xuất càng lớn, chi phí chắc chắn sẽ tăng, Và với tình hình thực trạng điện ở Việt Nam, áp lực này lại lớn hơn.
Điện thì đang thiếu, việc áp lực tái đầu tư phát triển nguồn điện mới lớn, nguồn điện giá rẻ đã khai thác đến gần như giới hạn, dân thì đông, việc tiết kiệm điện cũng chỉ là phong trào, kinh tế – xã hội tăng trưởng nóng vậy mà đòi xài điện “một giá” như mấy nước giàu tài nguyên phát triển điện và dân số ít. Hay lại còn đòi: “Tăng đến 5000 VNĐ/1 kWH điện cũng chịu miễn là một giá hoặc tư nhân hóa” thì là ngu dốt và phong trào rồi.
